امام خمینی را نیز در همین دسته از عالمان قرار داده‌اند که به نجات از عذاب و بهره‌مندی دوزخیان از شفاعت باور دارد[۲۷] و میگویند برای این مدعا، به رحمت عام الهی و زوال‌ناپذیری فطرت الهی انسان تمسک کرده است.[۲۸]
باور علمای شیعه
بر اساس گزارش قدردان قراملکی، اصل خلود در نظر عالمان شیعه همگانی و پذیرفته‌شده است[۲۹] و به‌اعتقاد متکلمان شیعه، خلود در آتش به کافران اختصاص دارد.[۳۰]
اختصاص عذاب ابدی به کافران معاند
به‌گفته شیخ مفید، شیعه معتقد است که عذاب ابدی به کافران اختصاص دارد و گناهکاران حتی اگر به جهنم بروند، در جهنم ماندگار نخواهند بود.[۳۱] ملاصدرا با تأکید بر اینکه منشأ خلود در جهنم فقط کفر است، خلود کفار در آتش را صرفاً به‌سبب فساد اعتقادشان می‌داند؛ برخلاف فساد در عمل که احتمال رفع‌شدنش وجود دارد.[۳۲]
در نظر علامه طباطبایی، قرآن دربارهٔ خلود و جاودانگی عذاب صراحت دارد، چنان‌که آیه ۷۶ سوره بقره تصریح کرده است که آنان از آتش خارج نخواهند شد. روایات متعدد اهل‌بیت نیز در این باب واضح است؛ از‌این‌رو برخی روایات غیرشیعی که حاکی از انقطاع عذاب است، به دلیل مخالفت با قرآن باید کنار گذاشته شود.[۳۳]
استدلال‌های الاهی‌دانان شیعه
عالمان دینی شیعه برای این نظر که عذاب ابدی همگانی نیست و فقط کافران معاند را شامل می‌شود، به آیاتی از قرآن و روایات و نیز استدلال‌هایی عقلی استناد کرده‌اند؛ از آن جمله گفته شده که در آیه ۱۲۸ سوره انعام، با عبارت «إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ»، کسانی از حکم عذاب ابدی استثنا شده‌اند، و چون بنابر اجماع، کافر از آتش بیرون نمی‌آید، پس منظور آیه استثناکردن فاسقِ مرتکب کبیره است که با خواست و مشیت خداوند عذابش قطع می‌شود.[۳۴] مجلسی از مجموع احادیث ذکرشده دربارهٔ خلود به این نتیجه رسیده کسانی که در عقلشان کاستی هست یا حجت بر آنان تمام نشده، به خلود در آتش دچار نمی‌شوند.[۳۵]
به‌باور متکلمان شیعه، مؤمنی که مرتکب کبیره شده به سبب ایمانش، مستحق ثواب دائم است؛ زیرا در آیه ۷ سوره زلزال، حتی کوچک‌ترین عمل خیر پاداش دارد و ایمان بزرگ‌ترین عمل خیر است، و از آنجا که ثواب ایمان ثوابی جاویدان است، پس باید چنین فردی نخست عذاب شود و سپس در بهشت به ثواب جاویدان نائل گردد.[۳۶]
عذاب ابدی و رحمت خداوند
گروهی از عالمان مسلمان که بیشتر رویکرد فلسفی و عرفانی دارند و با عذاب ابدی و خلود در آتش مخالف‌اند،[۳۷] جاودانگی عذاب را با رحمت خداوند ناسازگار دانسته‌اند.[۳۸]
در مقابل، به‌گفته طباطبایی، مفسر و فیلسوف شیعه، رحمت خدا به‌معنای رقّت قلب و دلسوزی نیست؛ زیرا این حالات از ویژگی‌های انسان مادی است؛ بلکه رحمت به‌معنای اعطا و افاضه چیزی است که مناسب استعداد فرد است.[۳۹]
به‌باور ابن‌عربی، ذات برخی انسان‌ها با رحمت و شفقت سرشته شده و اگر خداوند اجازه نظارت و حاکمیت در امور بندگانش را به آنان می‌داد، رنج و عذاب را از عالم زایل می‌ساختند. حال، خدایی که چنین کمالی را به برخی از بندگانش داده، مسلماً خودش به آن سزاوارتر است و می‌تواند عذاب را تماماً از بین ببرد. خداوند خود را نسبت به بندگانش ارحم‌الراحمین وصف کرده است.[۴۰]
عذاب ابدی و عدل و حکمت الهی
عدل الهی | |
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
عذاب ابدی |
|
|
|
|
|
برخی از عالمان مسلمان خلود در عذاب را با عدل الهی در تعارض انگاشته‌اند و این پرسش را مطرح کرده‌اند که چرا کسی که مدت کوتاهی در دنیا گناه کرده، برای همیشه در جهنم می‌سوزد.[۴۱]
اندیشمندان دیگری نیز از منافات عذاب ابدی با حکمت خداوند سخن گفته[۴۲] و ادعا کرده‌اند آفرینش موجودی که بناست گرفتار عذاب پایان‌ناپذیر شود حکیمانه نیست.[۴۳]
تبیین عذاب ابدی با نظریه تجسم اعمال
برخی از عالمان دینی سازگاری عذاب ابدی و عدل الهی را تنها از طریق نظریه تجسم اعمال ممکن می‌دانند.[۴۴] از نظر آنان، ناسازگاری عذاب با عدل ناشی از باور به عذاب قراردادی و اعتباری است؛ زیرا قراردادی‌دانستن عذاب‌های آخرتی زمینه‌ساز پرسش‌هایی در باب امکان عذاب ابدی می‌شود و نمی‌توان انگیزه معقولی برای عذاب ابدی در نظر گرفت.[۴۵] به همین جهت، گروهی از آنان برای تبیین عذاب ابدی، به نظریه تجسم اعمال تمسک جسته‌اند.[۴۶] از سوی دیگر اشکال کرده‌اند که نظریه تجسم اعمال هم حداکثر می‌تواند امکان خلود در آتش را اثبات کند، نه تحقق قطعی آن را.[۴۷]
در همین راستا، علامه طباطبایی خلود عذاب را بر مبنای اصول فلسفی حکمت متعالیه، از جمله حرکت جوهری شرح می‌دهد. او معتقد است اگر صورت‌های زشت با نفس انسان یکی نشده باشند، نفس بعد از مدتی عذابِ محدود رها می‌شود؛ ولی اگر گناهان جزو ذات نفس او شده باشند، و نفس بدون فشار، به معصیت تن در دهد و با گناه سِنخیَّت پیدا کند، در عذاب جاودان خواهد ماند.[۴۸]
بسم الله الرحمن الرحیم- نظریات شخصی است—جهنمیان بیشتر افراد گناه کار هستند افراد مستضعف که گناه کردن – بیشتر پیب بهنحوی بهخداوندمنان میکنند و لی بهیکنوع لذت ها ودرک ها رسیدند که حاظر نیستند دست بردارند—این جهان ساده نیست انسانارا مات ومبهوت میکند وفطرت هم میدیرد کار ماده نیست ولی بعضی مسائل فرد راغوا میکند به دلائل خاصی که بسیاری ازانها مسخره است-وقتیکه خانم روسی به اسمان رفت واز انجا بیانکرد دفعهاول فقط اقای خروشجف میدید تانظردهد چقدر دربیرون نشان داده شود نخانم فرمودند من هفت نوع رنگ زرد میبینم کهمنرامسحور کرده است در روی زمین نیست ابی سفید قرمز بنفش وغیره راشرح داد وبه دختراش گفت جای من امن است ناراحت نباش من که بزمین امدم یکژاکت با ین رنگها درست میکنم جناب خروشجف فرمودند انهارانشان ندهید که میگویند کارخدا است دانشمندان روسی در بلژِگ درگردهمائی خصوصیات اتمی گفتندمایککتابنوشتیم از ازالف تای درباره اتم انراچاب کنید ونشانه ای خداوندمنان دران است-درهمین انگلستان بسیاری ازدانشجویان دواستادان مستضعف فکری هستند-برای نمونه یک روزنامه استاتید ودانشجویان است که مقلات خودرا دران مینویسنند وجانی است بچه هابهمن گفتند ومن یک روز رفتم تویصف بودن یک جوانی هم جلوی منبود وروزنامه راگرفتیم بسیارپهن است درصفحه اول عکس یک کشتی یخچالی مال کره شمالی انداخته بود که اولینگشتی یخجالی است کهشرق درست کرده بود وپروانه کشتی دراوج بود ای نپروانه کمر کمونیست میکند هنوز به باله ماهی نرسیده است هنوز جای داردتحقیقشود که پروانه سرعت بیشتری به کشتی بدهد دواستاد ایرانی دانشگاهتهران مدتا دقیق ئسعی یک طرح جدید پروانه کشتیدادند پروانه پنکه یت بادبزن هممطرح است کهژاپون هم الیاژان ونوع ساخت پنکه در سطح بالا است درزمان شاه کهادعا کرد بیس سال اینده ما بژاپون میرسیم چشنواره صنعت ایران دیگ وسماوربزرگ ولیوان وغیره بود امریکا فشاراورد که الیاژ دیک زود پزرا به ایران بدهید انها نمیخواستند و گفتند چراشماخودتان نمیدهید خلاصهمجبورشدند ودوم ماده ساخت پروانه پنکه بهایرادادند وایران بسختی ان پروانه را رادرست کردمابقیه مواد مال توشیبا بود-شاهگفت مهمترین کالا کدام است گفتند این پنکه ایشان جا خورد گفت کهپنکهیا باد بزن هنری نیست مسئول ایشان گفتند ساخت مواد پنکه شاهکاراست وقالب ان این نادان اینحرفزد ومردممنتظربودند پایهای یک صنعت بزرک ایجادشود ونشد ومابقیه بهخواست اروپا ویا فشار امریکا مثلاسوئدی در ایران واگون درست کنند دانشجوی اینگلسی بهمن گفت که من مذهبی بودو ووفتیکه دیدم کره شمالی ان رادرستکرد کمونیست شدم کمونیست انگلسی زیرامذهب هرگز چنین کاری نمیکند وعاشق کره شمالی هستنم شما یک مقاله درباره شاه بنویس و اوراسرزنش کن کهتو بهمراتب وضع ملکت بهتراز کره شمالی است یک غایق اقیانوس پیما نتوانستید بسازی انهادرجهنم هرگز وضعیت انجاراقبولندارند درفرانسه کاخ الیزه کاخ مسکن شاهان فرانسه بوده است- برای تفریح شاه یک پارک معروفی درستکردند چسبیده کاخ بسیار هنرمندانه است برق که بهفراسه امد برای اولین بار برای کاخ هابود واین پارک دراین پارک فقط دربار و بزرگان ودختران وزنان زیبا ازهرقشر که مثلایکسال دوره میبند یک سنگینشته است ودراطرف او یک الاچیق است شاهازهرکدام خوش امد رزیر الاچیق با او صحبت میکنداوهم دلبری میکند تنهاکسی بجز مستخدمین فقط حسابداراست انخانم بیانمیکن کهمافقی هستیم چند بچه داریم ایشان بهحسابدار میگوید مثلا هفتصد فران به او بدهید ومیفرماید دفعه بعد باید رویسنگ چمین نشینی واین نوع دلبری را یادبگیری کسانی که ظلم کردن ومیگویدچون ماکردیم کس یجرئب حرفی نداردسنخیت متواضع باخشوع وبا اخلاق حسنه وغیره راقبول ندارند
