از قرن چهارم تا قرن ششم هجری، اصفهان چنان شکوه و عظمت یافت که آن را دارالعلم می‌گفتند. در آن دوره، مدارس متعددی در این شهر ساخته شد و طالبان علم از سراسر کشور به آن جا آمد و شد داشتند. مهم‌ترین مدارس آن دوره، مدرسه نظامیه است. تاسیس مدرسه نظامیه از مهم‌ترین اقدامات علمی خواجه نظام الملک طوسی در اصفهان بود-اصفهان به عنوان "دارالعلم شرق" شناخته می‌شود، یعنی شهری که منبع علم و دانش در شرق بوده و دانش و علوم از آن به سایر نقاط جهان، به ویژه هندوستان، گسترش یافته است. این عنوان اشاره به نقش مهم اصفهان در تاریخ علم و آموزش، به ویژه در زمینه علوم دینی دارد. اصفهان به عنوان مرکز مهم علوم اسلامتوضیحات بیشتر:
- اصفهان و نقش آن در تاریخ علم:
اصفهان به عنوان یک مرکز مهم فرهنگی و علمی در طول تاریخ شناخته شده است. در دوره‌های مختلف تاریخی، این شهر شاهد فعالیت‌های علمی و فرهنگی گسترده‌ای بوده و به عنوان یک مرکز آموزش و پژوهش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.
- مدرسه علایی (قبه ابوعلی سینا):
این مدرسه، آخرین بنای تاریخی باشکوه دوره‌ی صفوی در اصفهان است که در زمان شاه سلطان حسین برای تربیت طلاب علوم دینی ساخته شد. این مدرسه نشان از اهمیت علم و دانش در اصفهان است.
- اهمیت اصفهان در انتقال علم و دانش:
اصفهان نقش مهمی در انتقال علم و دانش به نقاط دیگر داشته و از آنجا علم و دانش به اقصی نقاط دنیا، به ویژه هندوستان، گسترش یافته است.
اصفهان دارالعلم شرق (کتاب) - ویکی فقه
بنای یاد شده، معروف به قبه ابوعلی سینا است که مدرسه علایی هم نامیده می‌شود. ... این مدرسه، آخرین بنای تاریخی باشکوه عهد صفویه در اص...
ویکی فقه
پاسخ‌های هوش مصنوعی ممکن است شامل اشتباه باشد. بیشتر بدانی
ی، مدارس دینی زیادی داشته و دانش را در سراسر جهان منتشر کرده است. ویکی فقه و کتابخانه دیجیتال (بازار کتاب) قائمیه در مورد این عنوان و اهمیت اصفهان در تاریخ علم بحث می‌کنند.- اصفهان دارالعلم شرق، اثر سید مصلح‌الدین مهدوى متوفى 1374ه.ش است که پیرامون مدارس دینى شهر اصفهان به زبان فارسی نوشته شده است.
ساختار
کتاب حاضر؛ شامل سه بخش است که در بخش اول پیرامون مدارس دینى اصفهان، بخش دوم مدارس در آیینه سفرنامه‌ها و بخش سوم به معرفى مرحوم مهدوى که طى مصاحبه او انجام گرفته، مى‌باشد.
گزارش محتوا
اصفهان در تاریخ فرهنگ و تمدن درخشان ایران، جایگاهى شایان توجه دارد.
مدارس علمى گوناگون این شهر، یکى از مظاهر مهم فرهنگ آن است. مدارس اصفهان همانند مدارس، دیگر شهرهاى اسلامى وابسته به مساجد بوده است. از جمله مساجد این شهر، که همواره نقش فعالى در زمینه‌ى فرهنگ و تعلیم و تربیت داشته‌اند، مى‌توان از مسجد جامع کبیر (عتیق) و مسجد جامع صغیر (جورجیر) یاد کرد. در اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجرى فضاهاى مدارس از مساجد جدا شد. قدیمى‌ترین مدرسه‌ى اصفهان به نام علاءالدوله‌ى کاکویه در قرن چهارم هجرى در محله‌ى دردشت و نزدیک مسجد شفیعیه بنا گردید که محل تدریس ابن سینا بود. بناى یاد شده، معروف به قبه‌ى بوعلى سینا است که مدرسه‌ى علایى هم نامیده مى‌شود. از قرن چهارم تا قرن ششم هجرى، اصفهان چنان شکوه و عظمت یافت که آن را دارالعلم مى‌گفتند. در آن دوره، مدارس متعددى در این شهر ساخته شد و طالبان علم از سراسر کشور به آن جا آمد و شد داشتند. مهم‌ترین مدارس آن دوره، مدرسه‌ى نظامیه است. تأسیس مدرسه‌ى نظامیه از مهم‌ترین اقدامات علمى خواجه نظام‌الملک طوسى در اصفهان بود. این مدرسه موجب رونق نهادهاى علمى و فرهنگى اصفهان شد. پشتوانه‌هاى مالى نظامیه باعث تأسیس کتابخانه‌اى غنى گردید که محققان و دانشجویان همواره از آثار آن سود مى‌جستند.
اوج گسترش مدارس در اصفهان در روزگار صفویه بود. این دوره را مى‌توان دوره‌ى ایجاد مدارس در اصفهان لقب داد. بنا به گفته‌ى دکتر سیروس شفقى، نویسنده‌ى کتاب بازار بزرگ اصفهان، از آن دوره تا دوره‌ى مشروطیت، 53 مدرسه در اصفهان بنا گردید که تعداد قابل توجهى از آنها هنوز هم پابرجا است. در اصفهان عصر صفویه، 36 مدرسه داراى موقوفاتى بوده که از این تعداد، 16 مدرسه رونق فراوانى داشته است. مهم‌ترین و زیباترین مدرسه‌ى این دوره، مدرسه‌ى چهارباغ بود که مدرسه‌ى سلطانى و مدرسه‌ى مادر شاه نیز نامیده مى‌شد. این مدرسه، آخرین بناى تاریخى باشکوه عهد صفویه در اصفهان است که در روزگار شاه سلطان حسین (1116- 1126ق) برای تعلیم طلاب علوم دینى ساخته شد. از دیگر مدارس دوره‌ى صفویه مى‌توان از مدرسه‌ى جده‌ى کوچک، مدرسه‌ى جده‌ى بزرگ، مدرسه‌ى ذوالفقار، مدرسه‌ى ملاعبداللّه، مدرسه‌ى نوریه و مدرسه‌ى ساروتقى نام برد.
مهم‌ترین مدرسه‌ى اصفهان در دوره‌ى قاجار، مدرسه‌ى صدر است که به دستور حاج محمدحسین خان امین‌الدوله، صدراعظم فتحعلى شاه، ساخته شد. این مدرسه یکى از زیباترین مدارس دینى اصفهان است. از اواخر دوره‌ى قاجار، مدارسى به سبک نوین در ایران پدید آمد که در اصفهان نیز مسیر این مدارس و مدارس قدیم از هم جدا شد. بیشتر مدارس قدیمى اصفهان، وقفى بوده‌اند و هزینه‌ى قابل توجهى از این مدارس از درآمد موقوفات تأمین مى‌گردید. این مدارس اغلب داراى کتابخانه‌هاى مستقلى بودند که انسان‌هاى خیر، کتابخانه‌هاى شخصى خود را به آنها اهداء می‌کردند.
ویژگى مهم این اثر این است که کلیه‌ى مدارس دینى اصفهان در قرون اسلامى را معرفى کرده است؛ از بسیارى از این مدارس تنها نامى باقى مانده که استاد، با تحقیق و تفحص از منابع استخراج و با ذکر خصوصیات آورده است. نسل حاضر هنگامى که با نام و گسترش مدارس در اصفهان روبه‌رو مى‌شود، ناخود آگاه عظمت فرهنگى و علمى این شهر در نظرش عظیم‌تر از پیش مى‌گردد.
این کتاب را جناب آقاى محمدرضا نیلفروشان تصحیح کرده و تعلیقات لازم را بر آن افزوده است.
درباره مدارس معمور اصفهان علاوه بر آنکه خود مؤلف در بسیارى موارد مستقلا به مدارس مراجعه نموده، از کتاب بسیار نفیس و گرانبهاى «گنجینه‌ى آثار تاریخى اصفهان» تألیف جناب آقاى هنرفر بهره‌هاى زیادى برده است.
شاردن در سفرنامه خود درباره‌ى اصفهان مى‌نویسد: در این شهر بزرگ پیروان مذاهب مختلف مسلمان و مسیحى و کلیمى و کافر و آتش‌پرست پیدا مى‌شود و بازرگانان از هر گوشه دنیا در آن گرد آمده‌اند. اصفهان دارالعلم شرق است و علم و دانش از آن به بلاد و اقطاع مختلف مخصوصاً هندوستان پراکنده مى‌شود.
بنابراین مؤلف نیز مجموعه‌این یادداشت‌ها را که راجع به مدارس دینى اصفهان است، اصفهان یا دارالعلم شرق نامید تا اسمى مطابق بامسمّى و بیان‌کننده مقصود باشد.
از مدارس دوره دیالمه و سلاجقه تقریبا هیچ‌گونه اثرى باقى نمانده است و ظاهرا در عهد دیالمه اصلا مدرسه‌اى وجود نداشته و مساجد محل تدریس بوده است، در زمان ملکشاه سلجوقى خواجه نظام‌الملک مدرسه خود را به نام «نظامیه» در محله دشت اصفهان «محله در» - که اکنون به طوقچى معروف است و محله دشت را روى هم «دردشت» گفته‌اند - بنا کرد که تا قرن دهم موجود بوده و خاندان آل خجند متصدى امر تولیت و تدریس آن بوده‌اند، از دوره آل‌مظفر و آق‌قویونلوها کم و بیش آثارى موجود است که در متن کتاب به آنها اشاره مى‌شود، دوره صفویه عصر درخشان علم و دانش در اصفهان بوده و دانشمندان از اطراف ممالک اسلامى بالاخص شهرهاى شیعه‌نشین روى بدین کانون علمی‌نموده و یا سلاطین صفوى آنان را به مملکت خود و پایتخت دعوت مى‌کرده‌اند. در هر کوى و برزن مدرسه‌اى بود و در آن جمعى طالب علم به تحصیل و تدریس اشتغال داشته‌اند.
نتیجه یادداشت‌هاى مؤلف این است که در داخل حصار شهر اصفهان بناهاى زیر وجود دارد:
162 مسجد و 48 مدرسه و 1802 کاروانسرا و 272 حمام و 12 قبرستان.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب کتاب در ابتداى آن و منابع و مآخذى در انتهاى کتاب به همراه منابع و مآخذى که مصحح به کار برده، ذکر شده است.
منابع مقاله
متن و مقدمه کت
بنضر حقیر کلمه _جور جیر _گرجستانی است که احتمالا به یکی همسران گرجی شاه عباس اطلاق میشده است- یکیاز یلاب معروف انها حضرت ایت الله العظمی مرحوم سید حسین بروجردی نسل سی دوم از امام حسن علیه السلام بوده اند
جرجردی طب طبایی
