چرا « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » در هر سوره ای از قرآ
مجموعه: متفرقه دینی
مجموعه: متفرقه دینی
سزاوار است هنگامی که کاری را شروع می کنیم، چه بزرگ باشد چه کوچک، بِسْمِ اللَّهِ بگوییم
چرا « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » در هر سوره ای از قرآن تکرار شده؟ آیا جزء سوره هست یا نه؟
این جمله سرآغاز کتاب الهی است و نه تنها در ابتدای قرآن، بلکه در آغاز تمام کتاب های آسمانی بوده است و در سرلوحه ی کار و عمل همه ی انبیا قرار داشت. وقتی کشتی حضرت نوح -علیه السلام- در میان امواج طوفان به راه افتاد، نوح علیه السلام- به یاران خود گفت:« وَقَالَ ارْکَبُوا فِیهَا بِسْمِ اللَّهِ مَجْرَاهَا وَمُرْسَاهَا إِنَّ رَبِّی لَغَفُورٌ رَحِیمٌ[1]؛ او گفت: به نام خدا بر آن سوار شوید! و هنگام حرکت و توقف کشتى، یاد او کنید، که پروردگارم آمرزنده و مهربان است!»
حضرت سلیمان-علیه السلام- نیز وقتی ملکه ی سباء را به ایمان به خدا فراخواند، دعوت نامه ی خود را با این جمله آغاز کرد و برای او فرستاد:« إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ[2]؛ این نامه از سلیمان است، و چنین مىباشد: به نام خداوند بخشنده مهربان »
بر زبان آوردنِ بِسْمِ اللَّهِ در شروع هر کاری سفارش شده است:
در غذا خوردن؛ ازدواج؛ سوار شدن بر مرکب؛ آغاز مسافرت؛ و بسیاری از کارهای دیگر؛حتی اگر حیوانی بدون ذکر نام خدا ذبح شود، مصرف گوشت آن حرام است و این رمز آن است که خوراک انسان های هدف دار و موحّد نیز باید جهت الهی داشته باشد.[3]
رازسفارش شروع هر کاری با « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ »
همان گونه که می دانید، محصولات و کالاهای ساخت یک کارخانه، نشانه و علامت آن کارخانه را دارد، خواه به صورت جزئی باشد یا کلی، کوچک باشد یا بزرگ. و یا این که پرچم هر کشوری هم برفراز آن کشور است و هم برفراز کشتی های حمل و نقل آن کشور که در دریاها حرکت می کنند و هم بر روی میز اداری کارمندان. این نشانه ها و علامت ها به خاطر آن است که راه گم نشود و آن علامت فراموش نگردد.
نام و یاد خدا، نشان مسلمانی است;
امام باقر ـ علیه السلام ـ می فرماید: «سزاوار است هنگامی که کاری را شروع می کنیم، چه بزرگ باشد چه کوچک، بِسْمِ اللَّهِ بگوییم تا پربرکت و میمون باشد».[4]
به همین، مناسبت خداوند بزرگ در نخستین آیات که به پیامبر ـ صلی الله علیه وآله ـ وحی شد، دستور می دهد که در آغاز شروع تبلیغ اسلام این وظیفه ی خطیر را با نام خدا شروع کند. « اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ[5]؛ بخوان به نام پروردگارت که [جهان را] آفرید »و باز روی همین اصل، تمام سوره های قرآن، با « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » آغاز می شود تا هدف اصلی که همان هدایت و سوق بشر به سعادت است، از آغاز تا انجام با موفقیت و پیروزی و بدون شکست انجام شود. تنها سوره ی توبه است که « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » را در آغاز آن نمی بینیم; چرا که سوره ی توبه با اعلان جنگ به جنایت کاران مکه و پیمان شکنان آغاز شده و اعلام جنگ با توصیف خداوند به رحمان و رحیم سازگار نیست.[6]
جزو سوره بودن « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ »
در میان دانشمندان و علمای شیعه اختلافی در این مسئله نیست که « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » جزو همه ی سوره های قرآن است. اصولا ثبت « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » در متن قرآن مجید در آغاز همه ی سوره ها، خود گواه زنده ی این امر است; زیرا می دانیم در متن قرآن چیز اضافه ای نوشته نشده است و ذکر « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » در آغاز سوره ها از زمان پیامبر ـ صلی الله علیه وآله ـ تاکنون معمول بوده است.[7]
و به اعتقاد اهل بیت رسول الله ـ صلی الله علیه وآله ـ آیه ی « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » آیه ای مستقل و جزء قرآن است.
امامان معصوم اصرار داشتند که در نماز « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » را بلند بگویند.
امام باقر ـ علیه السلام ـ در مورد کسانی که آیه ی « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » را در نماز نمی خوانند و یا جزء سوره نمی شمارند، فرمود: « بهترین آیه ی قرآن را به سرقت بردند» .[8]
امّا در میان علما و دانشمندان اهل تسنن این مسئله اختلافی است. نویسنده ی تفسیر المنار می گوید: مسلمانان اجماع دارند بر این که « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » آیه ای از قرآن در همه ی سوره ها می باشد; چرا که در آغاز هر سوره ای جز سوره ی برائت آمده است; در حالی که صحابه توصیه می کردند که قرآن را از آن چه جزو قرآن نیست، دور نگه دارند و وارد قرآن ننمایند و به همین دلیل «آمین» را در آخر سوره ی فاتحه ذکر نکرده اند.
ایشان آورده اند: علمای مکه ـ اعم از فقها و قاریان قرآن ـ از جمله ابن کثیر و اهل کوفه از جمله عاصم و کسائی از قراء و بعضی از صحابه و تابعین از اهل مدینه و هم چنین شافعی و پیروان او در یکی از دو قولش معتقدند که« بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » جزو سوره است، هم چنین علمای امامیه و از صحابه، علی ـ علیه السلام ـ و ابن عباس و عبداللّه بن عمرو ابوهریره و از تابعین سعیدبن جبیر و عطا و زهری و ابن المبارک این عقیده را برگزیده اند.
پس از مجموع گفته ها استفاده می شود که حتّی اکثریت قاطع اهل تسنن نیز بسم اللّه را جزو سوره می دانند.[9]
نویسنده ی تفسیر کبیر فخر رازی نیز حدود هفده دلیل برای جزء قرآن و سوره بودن آیه« بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » می آورد و می گوید: به حد تواتر رسیده است که « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » کلام خداست که بر پیامبر ـ صلی الله علیه وآله ـ نازل شد و در قرآن ثابت است.
ایشان آورده اند: علما و قراء مدینه و بصره و فقهای کوفه « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » را جزو سوره ی فاتحه نمی دانند; و قراء مکه، کوفه و اکثر فقهای حجاز آن را آیه ای از فاتحه می دانند.
ما در این مقال ده دلیل را از تفسیر کبیر ذکر می کنیم که « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ » جزو سوره است:
پیشنهاد ویژه
·
